Λατρείες στην Άνω Μακεδονία. Παράδοση και νεωτερισμοί

Μελέτη της θρησκείας στην αρχαία Μακεδονία, η οποία σύμφωνα με τον συγγραφέα υπήρξε το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης κυρίως δύο θρησκευτικών αντιλήψεων περί του υπέρτατου όντος: του ελληνικού Πανθέου και των μυστηριακών δοξασιών και των οργιαστικών τελετουργιών του παλαιού πληθυσμιακού δυναμικού που είχε παραμεριστεί από τους επήλυδες Μακεδόνες και αφομοιώθηκε από εκείνους. Στις αντιλήψεις αυτές περί του θείου και των τρόπων θεραπείας του προστέθηκαν λατρείες επείσακτες, από γειτονικές και από απομακρυσμένες περιοχές χωρίς ωστόσο το αποτέλεσμα των ζυμώσεων, των αντιπαραθέσεων και των συγκρητισμών να είναι ποτέ το αυτό σε όλες τις επιμέρους περιοχές και σε όλα τα κοινωνικά στρώματα σε όλες τις περιόδους. Στην Άνω Μακεδονία επιβεβαιώνεται καταρχάς η παρουσία θεοτήτων του πανθέου του Ολύμπου με πανελλήνια διάδοση, συνοδευόμενων σε ορισμένες περιπτώσεις από προσωνύμια που προσιδιάζουν μόνο στη Μακεδονία, κάποιος αριθμός επείσακτων θεοτήτων από την Ανατολή και την Αίγυπτο και μια ομάδα εγχώριων θεών από την προμακεδονική περίοδο. Στη διαμόρφωση του ιδιόμορφου θρησκευτικού τοπίου στην Ελίμεια, την Εορδαία, την Τυμφαία, την Ορεστίδα, τη Δερρίοπο, την Πελαγονία και τη Λυγκηστίδα διαδραμάτισαν αποφασιστικό ρόλο επίσης η εκρωμαϊσμένη λατινόφωνη Μοισία και η κατά το πλάτος της διελαύνουσα Εγνατία οδός, βασικός οδικός άξονας της αυτοκρατορίας, διακομιστής λαών και διάδρομος κυκλοφορίας δοξασιών και ιδεών. Παραδείγματα: η λατρεία του Άδη/Πλούτωνα και η λατρεία του Ηρακλή, η αλεξανδρολατρεία ως απονομή θεϊκών τιμών στον Αλέξανδρο στη γενέθλια γη της Μακεδονίας.